26 Beata Elżbieta Makowska, Anna Kulig
Preserved in good condition, the townhouses illustrate the
architectural and cultural conditions that existed in that
era. The novelty of this study is based on an analysis of the
forms of the townhouses from a contemporary perspective
and their assessment using Alexander’s criteria, in addition
to an analysis in a wider urban context and comparing them
to other corner solutions from this period.
This study draws attention to the need to protect the
architects’ own precious houses, their original forms of
detailing and decoration, and to popularise this heritage
among the wider public.
Translated by
Krzysztof Barnaś
References
Alexander, Christopher. A pattern language: towns, buildings, construc-
tion. Oxford University Press, 1977.
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]:
ANK, ABM Karmelicka 35, fsc. 361.
ANK, ABM Krasińskiego 15, fsc. 446.
ANK, ABM Krasińskiego 17, fsc. 446.
ANK, ABM Krupnicza 30, fsc. 253.
ANK, ABM Łobzowska 11, fsc. 535.
ANK, ABM Piłsudskiego 40, fsc. 447.
ANK, ABM Piłsudskiego 26, fsc. 560.
ANK, ABM Studencka 1, fsc. 689.
ANK, ABM Studencka 14, fsc. 921.
Bałus, Wojciech. “«Dom – przybytek – nastrój dawności». O kilku kamie-
nicach Teodora Talowskiego.” In Klejnoty i sekrety Krakowa, edited
by Róża Godula. Wydawnictwo Wawelskie, 1994.
Bałus, Wojciech, ed. Sztuka Krakowa i Galicji w wieku XIX. Universitas, 1991.
Beiersdorf, Zbigniew. “Architekt Teodor M. Talowski. Charakterystyka
twórczości.” In Sztuka 2. połowy XIX wieku, materiały Sesji Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1971, edited by Teresa
Hrankowska. PWN, 1973.
Białkiewicz, Zbigniew. Przemiany architektury krakowskiej w połowie
XIX wieku. Wydawnictwo PK, 1994.
Broniowska, Maria, and Sławomir Tabkowski, ed. Album fotograi daw-
nego Krakowa z Atelier Ignacego Kriegera. KAW, 1989.
Chwalibóg, Feliks. Brzydki Kraków. Skład Główny w Księgarni S. A. Krzy -
żanowskiego, 1908.
Danilczyk, Leszek, Grażyna Dreścik, Maria Kasprzyk, Waldemar Komo-
rowski, Bogusław Krasnowolski, Aldona Sudacka, and Ewa Goras.
Kraków. Studium waloryzacji przestrzeni publicznych dawnych dziel-
nic Nowy Świat i Piasek. T. 2. Kraków, 2004 [Manuscript in: Pracow-
nie Konserwacji Zabytków „Arkona”, Kraków].
Danilczyk, Leszek, and Maria Kasprzyk. Kraków. Studium waloryzacji
przestrzeni publicznych. Miasto pomnik część północna. Obszar daw-
nych dzielnic Piasek i Kleparz. T. 2. Kraków, 2005 [Manuscript in:
Pracownie Konserwacji Zabytków „Arkona”, Kraków].
Demel, Janusz. “Kraków na przełomie XIX i XX wieku.” In Kraków.
Studia nad rozwojem miasta, edited by Jan Dąbrowski. Wydawnic-
two Literackie, 1957.
“Dom własny arch. W. Ekielski.” Architekt, 11 (1902): 62–63.
Ekielski, Władysław. “Bibliograa”. Architekt, 10 (1904): 155–156.
Fabiański, Marcin, and Jacek Purchla. Historia architektury Krakowa
w zarysie. Wydawnictwo Literackie, 2001.
Frysztak, Anna. “Ewolucja planu i środowiska mieszkaniowego w Kra-
kowie.” Teka Komisji Urbanistyki i Architektury 29 (1997): 51–61.
Gaczoł, Ewa, and Teresa Kwiatkowska. Ignacy Krieger. Muzeum Histo-
ryczne Miasta Krakowa, 2019.
Grajewski, Grzegorz. “Poszukiwania stylu narodowego w twórczości
Władysława Ekielskiego (1855–1927).” In Sztuka Krakowa i Galicji
w XIX wieku, edited by Wojciech Bałus. Universitas, 1991.
Grzechnik-Correale, Grażyna. Krakowskie wariacje w fotograi Antonie-
go Pawlikowskiego i Franciszka Kleina. Muzeum UJ, Wydawnictwo
Kier, 2017.
Krakowski, Piotr. “Okres eklektyzmu i historyzmu w architekturze kra-
kowskiej 1850–1900.” In Problemy ochrony architektury najnowszej
1850–1939. Materiały z konferencji, Poznań 19–20 listopada 1970 r.,
edited by W. Dołęga-Lewandowska. Ministerstwo Kultury i Sztuki.
Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, 1971.
Łoza, Stanisław. Architekci i budowniczowie w Polsce. Budownictwo
i Architektura, 1954.
Makowska, Beata. Kamienice krakowskie z przełomu XIX i XX w. i okresu
międzywojennego położone na obszarze pomiędzy pierwszą i drugą ob-
wodnicą – charakterystyka form i ich ewolucja. Wydawnictwo PK, 2014.
“Miasta-ogrody.” Architekt, 8 (1912): 82–83.
Purchla, Jacek. Jak powstał nowoczesny Kraków. Wydawnictwo Literac-
kie, 1990.
Purchla, Jacek. Jan Zawiejski – architekt przełomu XIX i XX wieku.
PWN, 1986.
Samek, Jan. “Ze studiów nad oeuvre architekta krakowskiego Teodora
Talowskiego.” Krzysztofory, z. 12 (1985): 41–46.
“Sprawa budowy Ratusza Krakowskiego.” Architekt, 12 (1902): 160.
Sudacka, Aldona. “Karta ewidencyjna zabytków architektury i budow-
nictwa ul. Piłsudskiego 40.” Kraków, 1979 [Manuscript in: Pracow-
nie Konserwacji Zabytków „Arkona” w Krakowie].
Tablice historyczne. Oprac. Witold Mizerski. Adamantan, 1996.
W.E. [Ekielski, Władysław]. “Teodor Talowski.” Architekt, 5 (1910): 83.
Wejchert, Kazimierz. Elementy kompozycji urbanistycznej. Arkady, 1984.
Streszczenie
Krakowskie domy własne wybitnych architektów z przełomu XIX i XX w.
– analiza oryginalnych narożnych kamienic z historycznej i współczesnej perspektywy
W artykule omówiono kamienice krakowskie z przełomu XIX i XX w. zaprojektowane przez Teodora Talowskiego, Władysława Ekielskiego i Jana
Zawiejskiego. Projekty te, będące ich domami własnymi, dały im możliwość swobody twórczej, która zaowocowała powstaniem oryginalnych i wybit-
nych form. Nośnikiem nowatorskich i nieschematycznych rozwiązań kamienic było także ich narożne położenie na nieregularnych działkach o szcze-
gólnej konguracji przestrzennej (układ koncentryczno-radialny Krakowa) i lokalizacja przy ważniejszych ulicach. W opracowaniu projektów dla
architektów ważne było uwzględnienie istniejącego kontekstu, a także dbałość o kontakt z naturą poprawiającą jakość życia mieszkańców („zielone
elewacje”, loggie, przedogródek).
Celem autorek artykułu była szczegółowa analiza kamienic – ich fasad, układu rzutów, konstrukcji i funkcji, a także odpowiedź na pytania, jak są
one dziś użytkowane, oceniane i adaptowane. Praca oparta została na dokumentacji historycznej i fotogracznej kamienic, badaniach in situ, analizie
dostępnych opracowań naukowych i innych (studia waloryzacji przestrzeni, karty obiektów).
W wyniku badań wyciągnięto wnioski, że narożne domy własne architektów stanowią wyróżniające się rozwiązania formalne, które współcześnie
nie straciły na wartości artystycznej i użytkowej. Analiza charakterystycznych w urbanistyce miasta form o rozpoznawalnych detalach ze współczesnej
perspektywy wydaje się ważna, ponieważ są one cennym dziedzictwem architektonicznym, które należy chronić i popularyzować.
Słowa kluczowe: architektura Krakowa, kamienica narożna, detal architektoniczny